Ku : W.S. Sukmawati
“Basa téh cicirén bangsa” , éta hiji ungkara anu nuduhkeun yén basa téh mangrupa ciri hiji bangsa. Naon nu ngabédakeun urang Sunda, urang batak, urang jawa, jeung séké sélér lainna di Indonésia?
Tangtu salian masing- masing miboga kabudayaan nu mandiri, nu panggancangna kaciri téh tina basana, nyaéta basa nu digunakeun di wewengkon atawa lingkungan hiji sélérbangsa jeung nu digunakeun ku sélérbangsa éta baé. Pon kitu deui basa Sunda nyaéta basa nu digunakeun ku masarakat sélér bangsa sunda nu hirup kumbuh di tatar sunda samalah aya ogé anu disaluareun wewengkon tatar sunda.
Di wewengkon Jawa Barat , keur sabagian gedé masarakatna aya kamungkinan basa Sunda téh mangrupa basa Indung. Naon ari basa Indung téh? Basa indung teh nyaéta basa daérah. Ogé harti séjénna basa nu digunakeun ku indung /kolot ka anakna. Ngan dina palebah dieu ayeuna mah teu bisa dijadikeun katangtuan, sabab réa indung-indung Sunda nu sanajan kulawargana asli Sunda jeung cicing di tatar sunda , tara daraékeun ngagunakeun basa Sunda ana nyarita jeung anakna téh.
Hal éta kamungkinan ku ayana anggapan basa Sunda téh ajénna sahandapeun basa Indonésia jeung jauh sahandapeun basa Inggris atawa basa asing lianna. Saupama kabeh indung jeung bapa urang Sunda geus teu daraékeun deui ngagunakeun basa sunda jeung barudakna, tangtu kahareupna basa Sunda téh moal aya nu ngagunakeun deui dina kahirupan sapopoé, mun geus kitu basa Sunda téh geus tangtu kana paéhna.
Kalungguhan basa Indung saperti kitu téh lain ngan saukur kaalaman ku basa Sunda wungkul tapi ogé ku basa-basa indung séjénna di sakuliah dunya, nu ti taun ka taun narungtutan laleungitan.
Hal éta ngajadi kahariwang balaréa nepika United National, Scientifik, and Cultural Organization (UNESCO), badan PBB dina widang élmu pangaweruh jeung kabudayaan , ti mimiti 17 Novémber 1999 geus netepkeun 21 Fébruari sabagé Poé Indung Internasional. Tina ieu program téh UNESCO umajak sangkan sapoé éta mah nyaéta tanggal 21 Februari sakumna masarakat dunya ngagunakeun basa daérahna/basa indungna masing-masing.
Mun dilenyepan, basa téh mangrupa kurnia Illahi nu taya hinggana, jadi geus sawajarna mun urang nu mibanda hiji basa, kudu boga kasadaran pikeun ngamumulé jeung ngarumat basa sangkan henteu leungit kitu baé. Lamun nilik kana kagunaana basa téh miboga kagunaan (fungsi) sabagé alat komunikasi dina nepikeun kahayang, karep, jeung parasaan nu tangtu baé aya maksud jeung tujuanana, di antarana nyaéta:
1. Kagunaan Kognitif. Tegesna basa téh digunakeun pikeun nepikeun élmu pangaweruh.
2. Kagunaan Konatif/Persuasif. Tegesna basa téh digunakeun pikeun mangaruhan batur, supaya nurut kana kahayang nu nyarita.
3. Kagunaan Éstétis. Tegesna basa téh digunakeun pikeun ngagambarkeun rasa kaéndahan (stilistika).
4. Kagunan Fatis. Tegesna nuwuhkeun rasa kataji (hormat, simpatik). Carana nyaéta bisa nyusun kecap, intonasi jeung rétorika (élmu nyarita).
Dina raraga miara hirup huripna basa Sunda , pamaréntah daérah Jawa Barat geus ngaluarkeun Pérda Provinsi Jawa Barat no. 5 taun 2003 nu eusina Pamaréntah nangtayungan jeung miara basa, budaya katut aksara Sunda. Tangtu baé teu cukup ngan saukur ayana Pérda tapi ogé kudu dibarengan ku gawé bareng antara sakabéh masarakat Sunda dina nanjeurkeun ajén inajén basa Sunda téh.
Tina Sumber wikipédia.org nyebutkeun yen basa Sunda téh digunakeun ku 15 nepi ka 27 juta urangna di Jawa Barat, jumlah ieu téh kaitung saeutik mun dibandingkeun jeung populasi padumuk di Jawa Barat nu lobana 39.130.756. Kanyataan nu kudu sagancangna disanghareupan jeung dibebener ku sakabéh masarakat Sunda.
Masalah Basa Sunda di Kalangan Rumaja Bogor
Sanajan can aya survéy nu pasti karék ngan saukur panitén salila dumuk di kota Bogor asana téh basa Sunda geus teu pati populér pangpangna mah di kalangan para rumaja utamana rumaja nu dumuk di kota, ari rumaja nu aya di désa-desa mah masih kénéh loba nu maké basa Sunda sanajan nungtutan narurutan maké basa Indonésia nu kadangkala direumbeuy ku basa asing (Inggris) sagala.
Asa arang langka ngadéngé boh di sakola, di angkot, di masjid, di Mall, di terminal, di pasar,di tempat wisata atawa dimana baé rumaja nu daék ngagunakeun basa Sunda keur basa campur gaul sapopoé.
Kaayaan kitu téh bakal ngabalukarkeun ayana pegat komunikasi (eureunna) dina nyarita basa Sunda, Hal ieu téh disababkeun ku sababaraha faktor. Nu kahiji di lingkungan kulawarga maranéhna geus teu daraékeun ngagunakeun basa Sunda salaku basa Indung. Kaayaan kitu téh saperti geus diterangkeun di luhur ku ayana sikep ti papada kolotna nu geus teu daraék ngajak cumarita ku basa Sunda ka barudakna (ari lain betus rasa dina nyarékan mah!) ku alesan sieun salah, ngarah pinter basa Indonésiana di sakola, jeung réa-réa deui. Nu kadua dina campur gaul di sakola atawa di lingkungan imah jeung masarakat teu ngarojong maranéhna (para rumaja) pikeun nyarita basa Sunda sacara inténsif.
Titénan ku urang ayeuna, loba sakola-sakola anu miboga English Day, maranéhna ngarasa reueus mun geus bisa nerapkeun program ieu téh da ngarasa pangmajuna, pangmodérnna., tapi euweuh sakola anu miboga program poé nyarita basa Sunda, ku sabab dianggap euweuh gunana. Tapi mun sakola nganggap aya gunana sanajan bari titatarajong ogé dina ngagunakeunana pihak sakola bakal konsistén jeung ngarojong nerapkeun program poé nyarita basa Sunda ieu téh.
Faktor séjénna nu teu éléh mangaruhan pareumna sumanget rumaja dina ngagunakeun basa Sunda, ku euweuhna optimalisasi mangpaat tina téhnologi informasi. Contona média éléktronik saperti siaran radio. Hésé pisan manggihan acara dina basa Sunda anu ségménna keur para rumaja, ogé média televisi, lain bohong mun di Bogor mah hésé nangkep siaran TV nu maké basa Sunda samalah Télévisi lokal nu dipiharep bisa mopulérkeun basa Sunda di kalangan rumaja gé can aya nu prakna makalangan.
Aya alesan, saeutikna rumaja Bogor nu daék ngagunakeun basa Sunda téh ku sabab nganggap basa Sunda téh hésé, utamana ku nu disebut Undak-usuk Basa téa. (UUBS). Palebah dieu guru-guru di sakola kudu bisa nétélakeun jeung méré kayakinan ka murid-muridna yén dina ngagunakeun basa Sunda tong teuing mikiran sieun salah nu penting mah asal bisa kaharti heula kagunaan (fungsi) komunikasina , saupama geus ngarasa percaya diri (teu éra jeung teu sieun salah) dina ngagunakeun basa Sunda sanajan basajan ogé tinggal dilelempeng jeung dibebener kudu kumaha alusna, jeung omat urang ulah cawadan ka batur atawa tong buru-buru ngageunggeureuhkeun mun ngadéngé batur salah dina nyarita basa Sunda téh tapi kudu ngoréksi kalawan lantip jeung arif samalah alusna mah dibarung ku méré tuladan atawa nyontoan bari jeung henteu siga ngaguruan.
Masalah undak- usuk basa téh karasa jadi masalah panggedéna di masarakat kota Bogor mah utamana para rumaja, padahal nu pangpentingna mah biasakeun heula nyarita basa Sunda ngarah urang loba nyangkem kosakata-kosakata atawa kabeungharan kecap basa Sunda nu éngkéna jadi bekel pikeun kaparigelan ngagunakeun basa Sunda sok komo di Bogor mah mibanda loba kecap wewengkon atawa dialék nu bisa nambahan kabeungharan jeung kajembaran kecap.
Dina hiji artikelna, budayawan jeung ahli basa Ajip Rosidi, umajak ka sakumna urang Sunda sangkan ngagunakeun basa Sunda lamun nyarita jeung papada urang Sunda. Boh dina riungan atawa dimana baé. Keun baé basa Sunda-na teu luyu jeung undak usuk basa ogé. Lantaran undak usuk basa lain asli Sunda. Umurna gé kakara kurang leuwih saabad satengah. Teu kudu sieun disalahkeun kusabab undak usukna teu bener.
Anggap baé, kekecapan nu diatur ku undak usuk téh sinonim. Teu kunanaon kalimahna pasoléngkrah, nurutkeun aturan undak usuk. Dapon nyarita dina basa Sunda. Mending kénéh nyarita dina basa Sunda sanajan henteu luyu jeung aturan undak usuk. Manan ku sabab sieun salah, antukna léok deui kana basa Imdonésia jeung cul ninggalkeun basa Sunda.
Dina ngungkulan kaparigelan undak usuk basa nu raket kaitanana jeung tatakrama basa tong teuing gurung gusuh dipaksakeun, da ngagunakeun tatakrama basa mah hasil tina diajar. Numutkeun Drs. H. R. Hidayat Suryalaga aya carana dina ngagunakeun tatakrama basa téh , nyaéta:
1. Sering merhatikeun batur nu basana luyu tur merenah (baik dan benar).
2. Sering maca buku nu bérés susunan basana.
3. Aya sikep kritis waktu maca atawa mun ngabandungan batur nu keur cacarita.
4. Biasakeun nyarita ngagunakeun basa nu luyu tur merenah.
5. Keur latihanana kudu dibiasakeun nyarita ulah rusuh teuing, jadi aya kasempetan pikeun milih jeung nyusun kalimah..
Dina masalah ieu mah tinangtu pihak sakola nu kudu bener-bener ngajarkeun pangaweruh ngeunaan tatakrama basa supaya para rumaja teu nepi ka poékeun kana hal éta.
Lamun urang di masarakat geus rempug jukung babarengan, sareundeuk saigel sabobot sapihanean dina narékahan miara jeung ngamumulé basa Sunda tinangtu budaya mopohokeun jeung ningalkeun nyarita basa Sunda utamana dikalangan rumaja téh bisa dikurangan.
Luyu jeung pedaran Budayawan jeung seniman Bogor Bapa Éman Sulaéman, nandeskeun yén urang ulah poho kana sajarah. Kota bogor téh tempat nanjeurna kadigjayaan Pakuan atawa karajaan Pajajaran anu miboga ajén inajén sajarah budaya nu kacida luhungna, sapantesna mun basa Sunda téh tetep dirumat, dimumulé, digunakeun ku sakabéh masarakatna, apanan basa téh tihangna hiji kabubayaan.
Jadi kacida pisan ironisna lamun di kota anu tadina kungsi ngadeg karajaan linuhung nu kawentar, nu hartina puseur peradaban manusa Sunda , tapi ari basana mah geus teu payu dipaké ku masarakat kiwari. Kapan lamun geus taya basa nu jadi ciri kabudayaan hiji bangsa hartina leungit ogé sélérbangsa jeung kabudayaanana pikeun salilana. Naha éta jalan nu rék dipilih ku urang sararéa? Cag.
WS. Sukmawati
Ngawulang Basa Sunda di SMAN 3 Bogor
“Basa téh cicirén bangsa” , éta hiji ungkara anu nuduhkeun yén basa téh mangrupa ciri hiji bangsa. Naon nu ngabédakeun urang Sunda, urang batak, urang jawa, jeung séké sélér lainna di Indonésia?
Tangtu salian masing- masing miboga kabudayaan nu mandiri, nu panggancangna kaciri téh tina basana, nyaéta basa nu digunakeun di wewengkon atawa lingkungan hiji sélérbangsa jeung nu digunakeun ku sélérbangsa éta baé. Pon kitu deui basa Sunda nyaéta basa nu digunakeun ku masarakat sélér bangsa sunda nu hirup kumbuh di tatar sunda samalah aya ogé anu disaluareun wewengkon tatar sunda.
Di wewengkon Jawa Barat , keur sabagian gedé masarakatna aya kamungkinan basa Sunda téh mangrupa basa Indung. Naon ari basa Indung téh? Basa indung teh nyaéta basa daérah. Ogé harti séjénna basa nu digunakeun ku indung /kolot ka anakna. Ngan dina palebah dieu ayeuna mah teu bisa dijadikeun katangtuan, sabab réa indung-indung Sunda nu sanajan kulawargana asli Sunda jeung cicing di tatar sunda , tara daraékeun ngagunakeun basa Sunda ana nyarita jeung anakna téh.
Hal éta kamungkinan ku ayana anggapan basa Sunda téh ajénna sahandapeun basa Indonésia jeung jauh sahandapeun basa Inggris atawa basa asing lianna. Saupama kabeh indung jeung bapa urang Sunda geus teu daraékeun deui ngagunakeun basa sunda jeung barudakna, tangtu kahareupna basa Sunda téh moal aya nu ngagunakeun deui dina kahirupan sapopoé, mun geus kitu basa Sunda téh geus tangtu kana paéhna.
Kalungguhan basa Indung saperti kitu téh lain ngan saukur kaalaman ku basa Sunda wungkul tapi ogé ku basa-basa indung séjénna di sakuliah dunya, nu ti taun ka taun narungtutan laleungitan.
Hal éta ngajadi kahariwang balaréa nepika United National, Scientifik, and Cultural Organization (UNESCO), badan PBB dina widang élmu pangaweruh jeung kabudayaan , ti mimiti 17 Novémber 1999 geus netepkeun 21 Fébruari sabagé Poé Indung Internasional. Tina ieu program téh UNESCO umajak sangkan sapoé éta mah nyaéta tanggal 21 Februari sakumna masarakat dunya ngagunakeun basa daérahna/basa indungna masing-masing.
Mun dilenyepan, basa téh mangrupa kurnia Illahi nu taya hinggana, jadi geus sawajarna mun urang nu mibanda hiji basa, kudu boga kasadaran pikeun ngamumulé jeung ngarumat basa sangkan henteu leungit kitu baé. Lamun nilik kana kagunaana basa téh miboga kagunaan (fungsi) sabagé alat komunikasi dina nepikeun kahayang, karep, jeung parasaan nu tangtu baé aya maksud jeung tujuanana, di antarana nyaéta:
1. Kagunaan Kognitif. Tegesna basa téh digunakeun pikeun nepikeun élmu pangaweruh.
2. Kagunaan Konatif/Persuasif. Tegesna basa téh digunakeun pikeun mangaruhan batur, supaya nurut kana kahayang nu nyarita.
3. Kagunaan Éstétis. Tegesna basa téh digunakeun pikeun ngagambarkeun rasa kaéndahan (stilistika).
4. Kagunan Fatis. Tegesna nuwuhkeun rasa kataji (hormat, simpatik). Carana nyaéta bisa nyusun kecap, intonasi jeung rétorika (élmu nyarita).
Dina raraga miara hirup huripna basa Sunda , pamaréntah daérah Jawa Barat geus ngaluarkeun Pérda Provinsi Jawa Barat no. 5 taun 2003 nu eusina Pamaréntah nangtayungan jeung miara basa, budaya katut aksara Sunda. Tangtu baé teu cukup ngan saukur ayana Pérda tapi ogé kudu dibarengan ku gawé bareng antara sakabéh masarakat Sunda dina nanjeurkeun ajén inajén basa Sunda téh.
Tina Sumber wikipédia.org nyebutkeun yen basa Sunda téh digunakeun ku 15 nepi ka 27 juta urangna di Jawa Barat, jumlah ieu téh kaitung saeutik mun dibandingkeun jeung populasi padumuk di Jawa Barat nu lobana 39.130.756. Kanyataan nu kudu sagancangna disanghareupan jeung dibebener ku sakabéh masarakat Sunda.
Masalah Basa Sunda di Kalangan Rumaja Bogor
Sanajan can aya survéy nu pasti karék ngan saukur panitén salila dumuk di kota Bogor asana téh basa Sunda geus teu pati populér pangpangna mah di kalangan para rumaja utamana rumaja nu dumuk di kota, ari rumaja nu aya di désa-desa mah masih kénéh loba nu maké basa Sunda sanajan nungtutan narurutan maké basa Indonésia nu kadangkala direumbeuy ku basa asing (Inggris) sagala.
Asa arang langka ngadéngé boh di sakola, di angkot, di masjid, di Mall, di terminal, di pasar,di tempat wisata atawa dimana baé rumaja nu daék ngagunakeun basa Sunda keur basa campur gaul sapopoé.
Kaayaan kitu téh bakal ngabalukarkeun ayana pegat komunikasi (eureunna) dina nyarita basa Sunda, Hal ieu téh disababkeun ku sababaraha faktor. Nu kahiji di lingkungan kulawarga maranéhna geus teu daraékeun ngagunakeun basa Sunda salaku basa Indung. Kaayaan kitu téh saperti geus diterangkeun di luhur ku ayana sikep ti papada kolotna nu geus teu daraék ngajak cumarita ku basa Sunda ka barudakna (ari lain betus rasa dina nyarékan mah!) ku alesan sieun salah, ngarah pinter basa Indonésiana di sakola, jeung réa-réa deui. Nu kadua dina campur gaul di sakola atawa di lingkungan imah jeung masarakat teu ngarojong maranéhna (para rumaja) pikeun nyarita basa Sunda sacara inténsif.
Titénan ku urang ayeuna, loba sakola-sakola anu miboga English Day, maranéhna ngarasa reueus mun geus bisa nerapkeun program ieu téh da ngarasa pangmajuna, pangmodérnna., tapi euweuh sakola anu miboga program poé nyarita basa Sunda, ku sabab dianggap euweuh gunana. Tapi mun sakola nganggap aya gunana sanajan bari titatarajong ogé dina ngagunakeunana pihak sakola bakal konsistén jeung ngarojong nerapkeun program poé nyarita basa Sunda ieu téh.
Faktor séjénna nu teu éléh mangaruhan pareumna sumanget rumaja dina ngagunakeun basa Sunda, ku euweuhna optimalisasi mangpaat tina téhnologi informasi. Contona média éléktronik saperti siaran radio. Hésé pisan manggihan acara dina basa Sunda anu ségménna keur para rumaja, ogé média televisi, lain bohong mun di Bogor mah hésé nangkep siaran TV nu maké basa Sunda samalah Télévisi lokal nu dipiharep bisa mopulérkeun basa Sunda di kalangan rumaja gé can aya nu prakna makalangan.
Aya alesan, saeutikna rumaja Bogor nu daék ngagunakeun basa Sunda téh ku sabab nganggap basa Sunda téh hésé, utamana ku nu disebut Undak-usuk Basa téa. (UUBS). Palebah dieu guru-guru di sakola kudu bisa nétélakeun jeung méré kayakinan ka murid-muridna yén dina ngagunakeun basa Sunda tong teuing mikiran sieun salah nu penting mah asal bisa kaharti heula kagunaan (fungsi) komunikasina , saupama geus ngarasa percaya diri (teu éra jeung teu sieun salah) dina ngagunakeun basa Sunda sanajan basajan ogé tinggal dilelempeng jeung dibebener kudu kumaha alusna, jeung omat urang ulah cawadan ka batur atawa tong buru-buru ngageunggeureuhkeun mun ngadéngé batur salah dina nyarita basa Sunda téh tapi kudu ngoréksi kalawan lantip jeung arif samalah alusna mah dibarung ku méré tuladan atawa nyontoan bari jeung henteu siga ngaguruan.
Masalah undak- usuk basa téh karasa jadi masalah panggedéna di masarakat kota Bogor mah utamana para rumaja, padahal nu pangpentingna mah biasakeun heula nyarita basa Sunda ngarah urang loba nyangkem kosakata-kosakata atawa kabeungharan kecap basa Sunda nu éngkéna jadi bekel pikeun kaparigelan ngagunakeun basa Sunda sok komo di Bogor mah mibanda loba kecap wewengkon atawa dialék nu bisa nambahan kabeungharan jeung kajembaran kecap.
Dina hiji artikelna, budayawan jeung ahli basa Ajip Rosidi, umajak ka sakumna urang Sunda sangkan ngagunakeun basa Sunda lamun nyarita jeung papada urang Sunda. Boh dina riungan atawa dimana baé. Keun baé basa Sunda-na teu luyu jeung undak usuk basa ogé. Lantaran undak usuk basa lain asli Sunda. Umurna gé kakara kurang leuwih saabad satengah. Teu kudu sieun disalahkeun kusabab undak usukna teu bener.
Anggap baé, kekecapan nu diatur ku undak usuk téh sinonim. Teu kunanaon kalimahna pasoléngkrah, nurutkeun aturan undak usuk. Dapon nyarita dina basa Sunda. Mending kénéh nyarita dina basa Sunda sanajan henteu luyu jeung aturan undak usuk. Manan ku sabab sieun salah, antukna léok deui kana basa Imdonésia jeung cul ninggalkeun basa Sunda.
Dina ngungkulan kaparigelan undak usuk basa nu raket kaitanana jeung tatakrama basa tong teuing gurung gusuh dipaksakeun, da ngagunakeun tatakrama basa mah hasil tina diajar. Numutkeun Drs. H. R. Hidayat Suryalaga aya carana dina ngagunakeun tatakrama basa téh , nyaéta:
1. Sering merhatikeun batur nu basana luyu tur merenah (baik dan benar).
2. Sering maca buku nu bérés susunan basana.
3. Aya sikep kritis waktu maca atawa mun ngabandungan batur nu keur cacarita.
4. Biasakeun nyarita ngagunakeun basa nu luyu tur merenah.
5. Keur latihanana kudu dibiasakeun nyarita ulah rusuh teuing, jadi aya kasempetan pikeun milih jeung nyusun kalimah..
Dina masalah ieu mah tinangtu pihak sakola nu kudu bener-bener ngajarkeun pangaweruh ngeunaan tatakrama basa supaya para rumaja teu nepi ka poékeun kana hal éta.
Lamun urang di masarakat geus rempug jukung babarengan, sareundeuk saigel sabobot sapihanean dina narékahan miara jeung ngamumulé basa Sunda tinangtu budaya mopohokeun jeung ningalkeun nyarita basa Sunda utamana dikalangan rumaja téh bisa dikurangan.
Luyu jeung pedaran Budayawan jeung seniman Bogor Bapa Éman Sulaéman, nandeskeun yén urang ulah poho kana sajarah. Kota bogor téh tempat nanjeurna kadigjayaan Pakuan atawa karajaan Pajajaran anu miboga ajén inajén sajarah budaya nu kacida luhungna, sapantesna mun basa Sunda téh tetep dirumat, dimumulé, digunakeun ku sakabéh masarakatna, apanan basa téh tihangna hiji kabubayaan.
Jadi kacida pisan ironisna lamun di kota anu tadina kungsi ngadeg karajaan linuhung nu kawentar, nu hartina puseur peradaban manusa Sunda , tapi ari basana mah geus teu payu dipaké ku masarakat kiwari. Kapan lamun geus taya basa nu jadi ciri kabudayaan hiji bangsa hartina leungit ogé sélérbangsa jeung kabudayaanana pikeun salilana. Naha éta jalan nu rék dipilih ku urang sararéa? Cag.
WS. Sukmawati
Ngawulang Basa Sunda di SMAN 3 Bogor
No comments:
Post a Comment